సెరోటోనిన్ అనేది శరీరం ఉత్పత్తి చేసే సహజ రసాయనం. శరీరంలోని ప్రేగులు, మెదడు ఉత్పత్తి చేసే ఈ రసాయనం నాడీ కణాల మధ్య సందేశాలను పంపడంలో శరీరం దీనిని ఉపయోగిస్తుంది. అందుకనే సెరోటోనిన్ ఒక న్యూరోట్రాన్స్మిటర్ అని కొందరు, దీనిని హార్మోన్‌గా కూడా ఇంకొందరు పరిగణిస్తారు. ఇది ఆయా వ్యక్తుల మానసిక స్థితి, భావోద్వేగాలు, జీర్ణక్రియపై సానుకూల ప్రభావం చూపుతాయి. సెరోటోనిన్ శాస్త్రీయ నామం 5-హైడ్రాక్సీట్రిప్టమైన్ (5-HT), ఇది నాడీ వ్యవస్థ, ప్రేగులు, రక్త ప్లేట్‌లెట్లలో ఉంటుంది.
సెరోటోనిన్ మానవ శరీరంలో అనేక రకాల విధులు నిర్వహిస్తుంది. ప్రజలు కొన్నిసార్లు దీనిని “సంతోషకరమైన” రసాయనం అని పిలుస్తారు ఎందుకంటే ఇది శ్రేయస్సు, ఆనందానికి దోహదం చేస్తుంది. సెరోటోనిన్ మానసిక స్థితి, భావోద్వేగాలు, ఆకలి, జీర్ణక్రియను ప్రభావితం చేస్తుంది. మెలటోనిన్ పూర్వగామిగా, ఇది నిద్ర-మేల్కొనే చక్రాలను, శరీర గడియారాన్ని నియంత్రించడంలో సహాయపడుతుంది. అనేక పరిశోధనలు సెరోటోనిన్, దాని ప్రభావాలను పరిశీలించాయి, కానీ ఇంకా నేర్చుకోవలసినది చాలా ఉంది. శరీరంలో సెరోటోనిన్ పాత్ర, సెరోటోనిన్‌ను ప్రభావితం చేసే మందులు, సెరోటోనిన్ లోపం దుష్ప్రభావాలు, లక్షణాలు, సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ఎలా పెంచుకోవాలన్నది పరిశీలిద్దామా.
సెరోటోనిన్ అంటే ఏమిటి? What is Serotonin?
సెరోటోనిన్ ట్రిప్టోఫాన్, ప్రొటీన్లలోని ఒక భాగం, ట్రిప్టోఫాన్ హైడ్రాక్సిలేస్ అనే రసాయన రియాక్టర్‌తో కలపడం వల్ల వస్తుంది. అవి 5-HT లేదా సెరోటోనిన్‌ను ఏర్పరుస్తాయి. ప్రేగులు, మెదడు సెరోటోనిన్‌ను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ఇది రక్తపు ప్లేట్‌లెట్లలో కూడా ఉంటుంది, కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ (CNS)లో పాత్రను పోషిస్తుంది. సెరోటోనిన్ శరీరం అంతటా సంభవిస్తుంది, శారీరక, మానసిక విధులను ప్రభావితం చేస్తుంది. ఈ పదార్ధం జంతువులు, మొక్కలు, శిలీంధ్రాలలో కూడా ఉంటుంది. ఈ కారణంగా, కొందరు వ్యక్తులు సెరోటోనిన్ సాధ్యమైన మూలంగా ఆహారాన్ని చూశారు.
అయినప్పటికీ, సెరోటోనిన్ రక్త-మెదడు అవరోధాన్ని దాటదు. అంటే మెదడు తనకు అవసరమైన ఏదైనా సెరోటోనిన్‌ను ఉత్పత్తి చేయాలి. డిప్రెషన్, ఇతర మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలకు సంబంధించిన చికిత్సలు సెరోటోనిన్‌ను నేరుగా సరఫరా చేయవు కానీ మెదడులో సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంచే ప్రతిచర్యలను ప్రేరేపిస్తాయి. జీర్ణవ్యవస్థ వంటి ఇతర ప్రాంతాలలో సెరోటోనిన్ మూలాలు మెదడులోని సెరోటోనిన్ నుండి స్వతంత్రంగా పనిచేస్తాయని పరిశోధన సూచిస్తుంది. ఇది ఎముక క్షీణత వంటి వివిధ శారీరక పరిస్థితులకు చికిత్స చేయడానికి, నిరోధించడానికి చిక్కులను కలిగి ఉంటుంది.
సెరోటోనిన్ ఎలా పనిచేస్తుంది.? What is Function of Serotonin?
న్యూరోట్రాన్స్మిటర్‌గా, సెరోటోనిన్ నాడీ కణాల మధ్య సంకేతాలను ప్రసారం చేస్తుంది, వాటి తీవ్రతను నియంత్రిస్తుంది. ఇది మానసిక స్థితి, CNSలో పాత్ర పోషిస్తుందని, శరీరం అంతటా విధులను ప్రభావితం చేస్తుందని శాస్త్రవేత్తల నమ్ముకం. దీని ప్రభావం ఉండవచ్చు:
- ఎముక జీవక్రియ
- హృదయనాళ ఆరోగ్యం
- కంటి ఆరోగ్యం
- రక్తము గడ్డ కట్టుట
- నరాల సంబంధిత రుగ్మతలు
అయినప్పటికీ, సెరోటోనిన్, అనేక శారీరక విధుల మధ్య సంబంధం అస్పష్టంగా ఉంది.
సెరోటోనిన్, మానసిక ఆరోగ్యం Serotonin and mental health
మనిషిలో నిరాశకు కారణమేమిటో శాస్త్రవేత్తలకు ఇప్పటికీ ఖచ్చితంగా తెలియదు, కానీ ఒక సిద్ధాంతం ప్రకారం.. ఇది శరీరంలోని న్యూరోట్రాన్స్మిటర్ల అసమతుల్యత ద్వారానే నిరాశ, ఏర్పడుతుందని అభిప్రాయం వచ్చింది. వైద్యులు సాధారణంగా సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRIలు)ని యాంటిడిప్రెసెంట్స్‌గా సూచిస్తారు. ఫ్లూక్సేటైన్ (ప్రోజాక్) ఒక ఉదాహరణ. సాధారణంగా, శరీరం దాని నాడీ ప్రేరణను ప్రసారం చేసిన తర్వాత న్యూరోట్రాన్స్మిటర్‌ను తిరిగి గ్రహిస్తుంది. సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్(ఎస్ఎస్ఆర్ఐ)లు సెరోటోనిన్‌ను తిరిగి గ్రహించకుండా శరీరాన్ని నియంత్రిస్తాయి, అధిక సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ప్రసరింపజేస్తాయి.
డిప్రెషన్, సెరోటోనిన్ మధ్య సంబంధం అస్పష్టంగా ఉన్నప్పటికీ, చాలా మంది వ్యక్తులు ఎస్ఎస్ఆర్ఐలు వారి లక్షణాల నుండి ఉపశమనం పొందడంలో సహాయపడతాయని కనుగొన్నారు. పరిశోధకులకు ఒక సమస్య ఏమిటంటే, వారు రక్తప్రవాహంలో సెరోటోనిన్ స్థాయిలను కొలవగలిగినప్పటికీ, వారు మెదడులో దాని స్థాయిలను కొలవలేరు. ఫలితంగా, రక్తప్రవాహంలో సెరోటోనిన్ స్థాయిలు మెదడులోని వాటిని ప్రతిబింబిస్తాయో లేదో వారికి తెలియదు. ఎస్ఎస్ఆర్ఐలు మెదడును ప్రభావితం చేస్తాయో లేదో తెలుసుకోవడం కూడా అసాధ్యం. అయినప్పటికీ, డిప్రెషన్ సెరోటోనిన్ సిద్ధాంతాన్ని శాస్త్రవేత్తలు ఇంకా నిరూపించనప్పటికీ, ఎస్ఎస్ఆర్ఐ (SSRI)లు చాలా మందికి సహాయం చేస్తాయి.
ఇతర రుగ్మతలు
డిప్రెషన్ కాకుండా, వైద్యులు అనేక ఇతర రుగ్మతలకు చికిత్స చేయడానికి సెరోటోనిన్ స్థాయిలను నియంత్రించే మందులను సూచించవచ్చు, వాటితో సహా:
- బైపోలార్ డిజార్డర్
- పోస్ట్ ట్రామాటిక్ స్ట్రెస్ డిజార్డర్
- బులీమియా
- అబ్సెసివ్ కంపల్సివ్ డిసార్డర్
- భయాందోళన రుగ్మతలు
- పార్శ్వపు నొప్పి
డిప్రెషన్‌తో పాటు, ఈ పరిస్థితులను ప్రభావితం చేసే ఏకైక కారకం సెరోటోనిన్ కాదా అని కొంతమంది శాస్త్రవేత్తలు ప్రశ్నించారు.
సెరోటోనిన్ సాధారణ పరిధులు: Serotonin Typical ranges
వైద్య నిపుణులు ఒక వ్యక్తి సెరోటోనిన్ రక్త స్థాయిలను కొలవగలరు కానీ మెదడులోని సెరోటోనిన్ స్థాయిలను కొలవలేరు. సాధారణంగా, చికిత్సలు ఒక మిల్లీలీటర్ 101, 283 నానోగ్రాముల మధ్య సెరోటోనిన్ స్థాయిలను స్థిరీకరించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.
సెరోటోనిన్ లోపం లక్షణాలు: Serotonin deficiency symptoms
తక్కువ సెరోటోనిన్ స్థాయిలు జ్ఞాపకశక్తి సమస్యలు, తక్కువ మానసిక స్థితికి దారితీయవచ్చునని వైద్య నిపుణుల అభిప్రాయపడుతున్నారు. ఇవి మాంద్యం లక్షణాలు, అయినప్పటికీ శాస్త్రవేత్తలు తక్కువ సెరోటోనిన్ స్థాయిలు, డిప్రెషన్ మధ్య సంబంధాన్ని నిర్ధారించలేదు. ప్రజలు MDMA (ఎక్టసీ) వంటి కొన్ని వినోద ఔషధాలను ఉపయోగించినప్పుడు, శరీరం పెద్ద మొత్తంలో సెరోటోనిన్‌ను విడుదల చేస్తుందని వైద్య నిపుణులు పేర్కొంటున్నారు. ఇది సెరోటోనిన్ క్షీణత, తక్కువ మానసిక స్థితి, గందరగోళం, ఇతర లక్షణాలకు చాలా రోజుల పాటు దారితీస్తుంది. ఈ క్షీణత మరీ తక్కువైన నేపథ్యంలో ఆత్మహత్య ఆలోచనలు కూడా కలుగే ప్రమాదం ఉంది.
సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ఎలా పెంచాలి How to boost serotonin levels
మందులు, ఆహారాలతో పాటు ఇతర సహజ నివారణల వినియోగం సెరోటోనిన్ స్థాయిలను మార్చగలవని వైద్య నిపుణులు సూచిస్తున్నారు. సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRIలు) సెరోటోనిన్ న్యూరోట్రాన్స్మిటర్లను తిరిగి గ్రహించకుండా శరీరాన్ని నిరోధించడం ద్వారా సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంచుతాయి. మెదడులో సెరోటోనిన్ స్థాయిలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. ఇది ఒక వ్యక్తి మానసిక స్థితిని పెంచుతుంది. డిప్రెషన్ చికిత్స కోసం అమెరికా ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ (FDA) నుండి ఆమోదం పొందిన సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRIలు) ఇవే:
- సిటోప్రామ్ (సెలెక్సా)
- escitalopram (లెక్సాప్రో)
- ప్రోజాక్
- పరోక్సేటైన్ (పాక్సిల్, పెక్సేవా)
- సెర్ట్రాలైన్ (జోలోఫ్ట్)
- విలాజోడోన్ (వైబ్రిడ్)
సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRI)ల ప్రతికూల ప్రభావాలు:
సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRIల) కొన్ని దుష్ప్రభావాలను కలిగి ఉంటాయి, అయితే ఇవి సాధారణంగా కాలక్రమేణా మెరుగుపడతాయి.
అవి:
- వికారం, వాంతులు
- చంచలత్వం, ఆందోళన
- అజీర్ణం
- అతిసారం లేదా మలబద్ధకం
- బరువు లేదా ఆకలి నష్టం
- పెరిగిన చెమట
- తల తిరగడం
- మసక దృష్టి
- నిద్రలేమి లేదా నిద్రలేమి
- వణుకుతున్న అనుభూతి
- ఎండిన నోరు
- తలనొప్పి
- తక్కువ సెక్స్ డ్రైవ్
- అంగస్తంభన లోపం
- ఆత్మహత్యా ఆలోచనలు
సెరోటోనిన్ సిండ్రోమ్ Serotonin syndrome
అరుదుగా, సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంచే ఔషధాన్ని ఎక్కువగా తీసుకోవడం లేదా అలాంటి రెండు మందులను కలపడం సెరోటోనిన్ సిండ్రోమ్‌కు దారితీయవచ్చు. ఇది ప్రాణాంతక పరిస్థితి, దీనికి అత్యవసర చికిత్స అవసరం కావచ్చు.
సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్, ఆత్మహత్యలు SSRIs and suicide
డిప్రెషన్ కోసం సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్(SSRI)లను ఉపయోగించే వ్యక్తి ఒకేసారి ప్రయోజనాలను అనుభవించడు. మొదట, లక్షణాలు మెరుగుపడటానికి ముందు మరింత తీవ్రమవుతాయి. ఎవరైనా ఆత్మహత్య ఆలోచనలను ఎదుర్కొంటే వెంటనే సహాయం తీసుకోవాలి. యాంటిడిప్రెసెంట్స్ చికిత్స యొక్క ప్రారంభ దశలలో, ముఖ్యంగా 25 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్న వ్యక్తులలో ఆత్మహత్య ప్రమాదం పట్ల అప్రమత్తంగా ఉండాలి.
ఆత్మహత్యల నివారణ Suicide prevention
స్వీయ-హాని, ఆత్మహత్య లేదా మరొక వ్యక్తిని గాయపరిచే తక్షణ ప్రమాదంలో ఎవరైనా ఉన్నారని మీకు తెలిస్తే:
- కఠినమైన ప్రశ్న అడగండి: “మీరు ఆత్మహత్య గురించి ఆలోచిస్తున్నారా?”
- బాధితులను మధ్యలో అపకుండా వారి మాటలను వినండి.
- శిక్షణ పొందిన మానసిక కౌన్సెలర్‌తో కమ్యూనికేట్ చేసి వారి ప్రయత్నాన్ని అడ్డుకోండి.
- వృత్తిపరమైన సహాయం వచ్చే వరకు బాధితులతో ఉండండి.
- ఏదైనా ఆయుధాలు, మందులు లేదా ఇతర హానికరమైన వస్తువులను బాధితులకు కనబడకుండా దాచండి.
థెరపీ: Therapy
డిప్రెషన్‌కు చికిత్స చేయడానికి వైద్యులు సాధారణంగా మందులు, థెరపీని కలిపి సిఫార్సు చేస్తారు. మానసిక చికిత్స అనేక రూపాలు నిరాశ, ఇతర మానసిక ఆరోగ్య పరిస్థితుల లక్షణాలను నిర్వహించడంలో సహాయపడతాయి. కాగ్నిటివ్ బిహేవియరల్ థెరపీ, ఇంటర్ పర్సనల్ థెరపీ అనేవి రెండు ప్రధాన రకాలు. ఇక మానసిక చికిత్స గురించి మరింత తెలుసుకుందాం.
సహజ నివారణలు: Natural remedies
కొన్ని సహజ నివారణలు శరీరంలో సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంచడంలో సహాయపడవచ్చు. వీటితొ పాటు:
- ధ్యానం సాధన
- లైట్ థెరపీని కలిగి ఉంది, ఇది ఇప్పటికే కాలానుగుణ ప్రభావ రుగ్మత కోసం వాడుకలో ఉంది
- క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేయడం
- ట్రిప్టోఫాన్‌లు ఎక్కువగా ఉండే ఆహారాన్ని తీసుకోవడం
ఈ పద్ధతులు సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంచగలవని నిర్ధారించడానికి తగినంత ఆధారాలు లేనప్పటికీ, మితంగా, అవి హానికరం కావు.
సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ఎలా పెంచుకోవాలి:
సెరోటోనిన్ పెంపొందించే ఆహారాలు: Foods that increase serotonin levels
ట్రిప్టోఫాన్ అనేది కొన్ని ఆహారాలలో ఉండే అమైనో ఆమ్లం. ట్రిప్టోఫాన్ సెరోటోనిన్ స్థాయిలను పెంపొందిస్తుంది. ట్రిప్టోఫాన్ ఒక ముఖ్యమైన అమైనో ఆమ్లం, ఇది కొన్ని అహారాలలో లభ్యమవుతుంది. ఈ ట్రిప్టోఫాన్ సెరోటోనిన్, మెలటోనిన్ పెంపోందించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది. ఈ సెరోటోనిన్, మెలటోనిన్లు మానసిక స్థితి, నిద్రకు దోహదపడే న్యూరోట్రాన్స్మిటర్లు. కాబట్టి కొన్ని పరిశోధనలు ఆహార ట్రిప్టోఫాన్‌ను ఎక్కువగా తీసుకోవడం వల్ల మరింత ఉత్సహా, ఉల్లాసవంతమైన సానుకూల మూడ్ లకు లింక్ చేస్తుంది.
ట్రిప్టోఫాన్ కలిగి ఉన్న ఆహారాలు:
- టర్కీ
- కోడి మాంసం
- చేప
- గుడ్లు
- జున్ను
- సోయా ఉత్పత్తులు
- పాల ఉత్పత్తులు
- సాల్మన్ చేప
- అరటి పండ్లు
- డార్క్ చాకెట్లు
- బాదంపప్పు, నువ్వులు, పొద్దుతిరుగుడు, గుమ్మడికాయ గింజలు
- చిక్కుళ్ళు
సెరోటోనిన్‌ను సృష్టించడానికి శరీరం ట్రిప్టోఫాన్‌ను ఉపయోగిస్తుంది. ట్రిప్టోఫాన్ కలిగి ఉన్న ఆహారాన్ని తినడం ఈ ప్రక్రియకు మద్దతునివ్వవచ్చు, కానీ శరీరం తప్పనిసరిగా గ్రహిస్తుంది, ఉపయోగిస్తుందని దీని అర్థం కాదు. గట్-మెదడు అక్షం అని పిలువబడే ఒక లింక్ ద్వారా గట్ మైక్రోబయోటా నాడీ వ్యవస్థను – ప్రవర్తన, మానసిక స్థితి, ఆలోచనలతో సహా – ప్రభావితం చేయగలదనే ఆలోచనపై శాస్త్రవేత్తలలో విశ్వసనీయ మూలం పెరుగుతున్న ఆసక్తి ఉంది. అలా అయితే, సెరోటోనిన్ కీలకమైన లింక్‌ను అందించగలదు. ఆందోళన, నిరాశ వంటి పరిస్థితులను నివారించడంలో, చికిత్స చేయడంలో ఆహారం, గట్ మైక్రోబయోటా పాత్ర పోషిస్తాయని ఇది సూచిస్తుంది. అయితే, ఇది సాధ్యమేనా అని నిర్ధారించడానికి మరింత పరిశోధన అవసరం.
చివరగా.. Takeaway
సెరోటోనిన్, లేదా “హ్యాపీ” రసాయనం, వివిధ శారీరక, మానసిక విధులలో పాత్ర పోషిస్తుంది. సెలెక్టివ్ సెరోటోనిన్ రీఅప్టేక్ ఇన్హిబిటర్స్ (SSRI)లు సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ప్రభావితం చేసే మందులు. ఇవి మాంద్యం లక్షణాలను నిర్వహించడంలో సహాయపడగలరు, అయినప్పటికీ నిపుణులు ఇది ఎలా పనిచేస్తుందో ఖచ్చితంగా తెలియదు. సెరోటోనిన్ స్థాయిలను ప్రభావితం చేసే ఔషధం లేదా సప్లిమెంట్ తీసుకోవడాన్ని ఎవరైనా పరిగణనలోకి తీసుకుంటే, అది సురక్షితంగా ఉందని నిర్ధారించుకోవడానికి ముందుగా వారి వైద్యుడిని సంప్రదించాలి.
